Việt Nam Và Nhật Bản Giao Lưu Văn Hóa

Việt Nam và Nhật Bản giao lưu văn hóa được chia làm ba phần: phần 1 gồm những tiểu luận về giao lưu giữa Việt Nam và Nhật Bản; phần 2 gồm hai công trình dịch thuật và khảo cứu của Vĩnh Sính: 1) An Nam cung dịch kỷ sự của di thần nhà Minh Chu Thuấn Thủy, đến Đại Việt (cụ thể là Đàng Trong) vào thế kỷ XVII và 2) Lối lên miền Oku của thi hào Nhật Bản Matsuo Basho (Tùng Vĩ Ba Tiêu; 1644-1694) - người có công định hình thơ haiku; phần 3 là Phụ lục nguyên bản chữ Hán tập An Nam cung dịch kỷ sự, Di cảo của Bùi Mộng Hùng đọc bản dịch Lối lên miền Oku của Vĩnh Sính và hình ảnh.

Ở một số nội dung tiểu luận, tác giả nêu bật lên những điểm tương đồng và dị biệt trong cách nhìn, cũng như trong mối quan hệ giữa Việt Nam và Nhật Bản đối với Trung Quốc. Trong trật tự thế giới Đông Á truyền thống Trung Quốc là trung tâm, là thiên triều, coi các nước nằm trên ngoại vi của mình là “man di mọi rợ. “Đối với Trung Quốc, văn hóa Trung Hoa - với trọng điểm là Nho giáo và chữ Hán - là tiêu chuẩn duy nhất để đo lường trình độ văn minh của các nước lân bang”. Nhìn chung, cái nhìn của Trung Quốc đối với Việt Nam và Nhật Bản về cơ bản không có nhiều khác biệt; tuy nhiên, thái độ của Việt Nam và Nhật Bản đối với Trung Quốc có những khác biệt lớn: 1) Thái độ của Việt Nam đối với Trung Quốc: Đề kháng xâm lăng quân sự và chấp nhận khuôn mẫu văn hóa. Nằm sát với Trung Quốc, lịch sử dựng nước và giữ nước qua nhiều đời tóm gọn trong hai phương án: a) triệt để chống trả mọi xâm lăng quân sự, nhưng đồng thời b) chấp nhận và tiếp thu các khuôn mẫu văn hóa của Trung Quốc. Chấp nhận “bất tốn Trung Quốc, bất dị Trung Quốc” (không thua Trung Quốc, không khác Trung Quốc) chứ không chịu bị Trung Quốc cai trị. Việt Nam chấp nhận và đứng trong khuôn khổ của văn hóa Trung Hoa. 2) Nhật Bản ở ngoài trật tự thế giới Trung Hoa với thái độ kính nể hoặc phủ nhận văn hóa Trung Hoa. Tiếp thu văn hóa là một lẽ nhưng ý thức dân tộc của người Nhật giúp họ có hướng đi riêng, Nhật Bản không chịu áp lực quân sự của Trung Quốc nên cũng không bị ràng buộc bởi thể chế triều cống với Trung Quốc.

Trong hành trình dân tộc đầu thế kỷ XX, Phan Bội Châu và Phan Châu Trinh là hai sĩ phu đi hàng đầu vận động giành độc lập trong 25 năm đầu thế kỷ, hai nhân vật kiệt hiệt của Việt Nam tưởng rất gần mà lại rất xa. Bên cạnh việc nhìn lại vị trí của Phan Bội Châu và Phân Châu Trinh, tác giả Vĩnh Sính cũng nêu ra những khác biệt quan trọng trong quan niệm độc lập quốc gia ở Việt Nam và Nhật Bản qua hai trường hợp Phan Bội Châu và Fukuzawa Yukichi: “cả hai người đã đi tiên phong trong việc thức tỉnh dân chúng về vấn đề độc lập quốc gia trước hiểm họa Tây xâm, và mỗi người đã để lại một dấu ấn sâu đậm trong lịch sử cận đại của đất nước mình”